Ο Σταυριώτικος γάμος

«…Στο γάμο, την πρωτοβουλία της εκλογής την έχει ο άντρας.
Όταν ο νέος φτάσει σε ηλικία γάμου γύρω στα 25, αν δεν έχει προηγηθεί δεσμός, σκέφτεται ή συσκέφτεται με τους δικούς ποια κοπέλα έχει τα προσόντα της αρεσκείας του: Τη θέλει να ’ναι όμορφη, τίμια, νοικοκυρά κι ας μην έχει προίκα. Μερικοί θέλουν και προίκα. Μα όλα αυτά τα προσόντα συνήθως δε συνυπάρχουν, κι έτσι οι απαιτητικοί αναγκάζονται από τα πράγματα να περιορίσουν τις αξιώσεις τους. 
Αφού ληφθεί η απόφαση, ο υποψήφιος γαμπρός αναθέτει στον προξενητή, ένα σεβαστό πρόσωπο που μπορεί να ’ναι και συγγενής της νύφης, να κάνει την προξενιά. Ο προξενητής πηγαίνει το ταχύτερο δυνατό στον πατέρα της νύφης, ο οποίος συνήθως δεν δίνει αμέσως απάντηση αλλά σε μια εβδομάδα, για να το σκεφτούν και να ρωτήσει και την κόρη του. 
Τέτοια απάντηση δίδεται σχεδόν πάντοτε - κι ας το ’χουν σκεφτεί από χρόνια. Πρέπει να κρατηθούν οι τύποι… Η πρόταση γίνεται συνήθως μέρα Πέμπτη και η απάντηση δίνεται επίσης μέρα Πέμπτη και τούτο γιατί η Πέμπτη θεωρείται ημέρα τυχερή. 
Αν αποφασισθεί το συνοικέσιο, μπορούν Παρασκευή ή Σάββατο να πάνε στη Χώρα γαμπρός και πεθερός να ψωνίσουν από κοινού τα απαραίτητα γλυκίσματα, τρόφιμα και δώρα, για την Κυριακή που θα ανακοινωθεί επίσημα η απόφαση του γάμου. Κι από τα δύο σπίτια κοινολογείται ότι «δώσανε τα λόγια» και σε ένδειξη χαράς αρχίζει το γλέντι με ντουφεκιές στον αέρα για να το μάθει όλο το χωριό. 
Σε κάθε σπίτι χωριστά γίνεται όχι ακριβώς γλέντι, αλλά μικρή δεξίωση με κεράσματα, λικέρ, και γλυκίσματα. Οι αρραβώνες θα γίνουν την επόμενη Κυριακή στο σπίτι της νύφης όπου υποτίθεται για πρώτη φορά συναντιέται με το γαμπρό, ο οποίος από τότε συνεχίζει καθημερινά να πηγαίνει στο σπίτι της νύφης. Το στεφάνωμα γίνεται συνήθως ύστερα από μερικούς μήνες. Όμως κάποτε, μπορεί να γίνει και μετά από 2 ή 3 χρόνια, αν κάποια από τις δύο οικογένειες δεν είναι έτοιμη... οικονομικά. Πάντοτε όμως ημέρα Κυριακή. Την προηγούμενη Πέμπτη, μεταφέρονται τα προκιά της νύφης στην προσεχή κατοικία της, με πολύ γραφικό τρόπο... Πολλές κοπέλες και γυναίκες, καλεσμένες και μη, προσέρχονται για να μεταφέρουν με το «κανίστρι τους το βενέτικο» η κάθε μια (μικρό καλάθι πολύ έντεχνα πλεγμένο από ξύλο λιγαριάς ή βέργες μυρτιάς), μέσα στο οποίο τοποθετούν από ένα ρούχο ή δύο σεντόνια, δύο μαξιλάρια, η δύο μαξιλαροθήκες κ.λπ. Εν πομπή ξεκινάνε για το σπίτι του γαμπρού. Προπορεύονται δυο-τρεις οργανοπαίκτες με τα τοπικά όργανα, βιολί απαραίτητα συνοδεία κιθάρας και μαντολίνου, παίζοντας έναν καθιερωμένο εύθυμο σκοπό. Ακολουθούν οι νεόνυμφοι και οι γυναίκες με τα κανίστρια στο κεφάλι.
Οι άντρες με τα παιδιά έρχονται τελευταίοι. Φτάνοντας στο σπίτι του γαμπρού, οι κοπέλες στρώνουν το κρεβάτι στολίζοντάς το με πλήθος κεντητά. Μετά, κάποιο παιδί αρσενικό μικρής ηλικίας, το φέρνουν στο κρεβάτι να κυλιστεί μια δυο φορές. Αυτό ισοδυναμεί με ευχή για να αποκτήσει το ζευγάρι αρσενικά παιδιά. Ύστερα απ’ όλα αυτά, ακολουθεί η προικοπαράδοση: Αν δεν παρίσταται «Νοδάρος» (συμβολαιογράφος), τότε γίνεται ένα απλό προικοσύμφωνο που υπογράφουν ο γαμπρός, ο πεθερός και δύο μάρτυρες. Προίκα είναι κάποιο κτήμα, χωράφι, αμπέλι ή μερικά ελαιόλεντρα, κάποτε μερικά τάλαρα σε μετρητά και πολύ σπάνια κάποιο σπίτι, πάντοτε δε ο ρουχισμός από 12 τεμάχια το κάθε είδος…»
Η τελετή της στέψης
«Τα νεότερα χρόνια έχει επιβληθεί να γίνεται το στεφάνωμα στην εκκλησία. Παλαιότερα γινόταν στο σπίτι της νύφης. Λένε ότι τον κουμπάρο καλό είναι να τον επιλέξει ο γαμπρός. Η νύφη δεν προτείνει. 
Αφού γίνει το μυστήριο, όλοι μαζί ξεκινούν εν πομπή για το σπίτι του γαμπρού. Οι οργανοπαίκτες μαζί με τους νεόνυμφους προπορεύονται. Ο γαμπρός φορεί στο κεφάλι καινούργια πλατύγυρη τρίτσα (ψάθινο καπέλο) με το μπορ γυρισμένο προς τα πάνω. Είναι αυτό σημείο παλικαριάς… 
Φορεί μαύρο σακάκι από ρούχο χοντρό καλής ποιότητας, σταυρωτό, χωρίς ρεβέρ στο γιακά και με χρυσά κουμπιά. Στο πέτο έχει καρφιτσωμένα νερατζάνθια, από μέσα πουκάμισο άσπρο καμπρένιο (από χασέ). Φορεί βράκες από μπλε σκούρα μουσελίνα. Οι κάλτσες, άσπρες πλεκτές από χοντρό μπαμπάκι μέχρι πιο κάτω από τα γόνατα και παπούτσια μαύρα. Στη μέση, πλατύ κόκκινο ζωνάρι, που η μια του άκρη καταλήγει σε κρόσια και κρέμεται ως 20-25 πόντους κάτω από τη μέση. 
Δίπλα του η νύφη, πνιγμένη στα στολίδια και στα χρυσάφια, μόλις που φαίνεται το όμορφο ροδαλό της πρόσωπο, που το ομορφαίνουν πιο πολύ τα τόσα στολίδια και το πορφυρώνει η ντροπαλοσύνη της κόρης. 
Φορεί μια ημιδιαφανή μπόλια στο κεφάλι στηριγμένη με τρεις μεγάλες χρυσές καρφίτσες. Εξωτερικά, φορεί πεσελί ολόκληρο χρυσοκέντητο από εξαιρετικό βελούδο. Μοιάζει με μπολερό κομμένο έτσι που στο εμπρόσθιο μέρος έχει απομείνει σαν πλατιά ζώνη 5-6 εκατοστών περίπου, σα συνέχεια του πίσω μέρους και καταλήγει μπροστά, κάτω από την μπουστίνα, κλειδώνοντας με ολόχρυση πλατιά πόρπη... 
Μέσα από το πεσελί υπάρχει η γραίκα, είδος μπλούζας από ανοιχτόχρωμο τσίτι με πολύ μεγάλο ντεκολτέ ολόγυρα, εφαρμοστή επάνω και πλατύτερη στο κάτω μέρος με πλισέ. Ολόκληρο το στήθος σκεπάζεται με χρυσαφικά. Από τα αυτιά κρέμονται τεράστιες χρυσές βεργέτες (σκουλαρίκια) μήκους κάποτε ως δέκα εκατοστά και πλάτος 3 εκαστοστά. Το ροκέτο είναι μια φούστα κομψότατη από μπλε μουσέλι ή μετάξι, γαλάζιο σκούρο, γεμάτο ολόγυρα φαρδιές πιέτες (πλισέ). 
Παπούτσια κίτρινα από «μεταξόδερμα», κεντημένα και πανάκριβα. Κάλτσες όμως χοντρές, ακαλαίσθητες, από χοντρό πλεκτό μπαμπάκι άσπρο ή κάποτε (μετά το γάμο), χρωματισμένο με πολλά ζωνάρια κόκκινα, κίτρινα, άσπρα... 
Τη νύφη τη στολίζουν νέες κοπέλες, ένα ντύσιμο που μόνη της ζήτημα αν θα κατάφερνε να πετύχει στις τόσες του εξεζητημένες λεπτομέρειες. Κατά τη στέψη, αλλά και στο δρόμο, δέχονται καταιγισμό από κουφέτα, αμύγδαλα, καρύδια ακόμα και ρύζι για να ριζώσουν... 
Στο σπίτι του γαμπρού στρώνονται στο τραπέζι όπου αρχίζει το φαγοπότι. Μετά το γεύμα, οι γυναίκες αρχίζουν πρώτες το κελάδημα.
Τραγουδούν τη νύφη: 
Νύφη μου τα στολίδια σου 
τα πλέξαν αγγελούδια 
με ρόδα με τριαντάφυλλα 
μ’ αθάνατα λουλούδια 
Γαμπρέ τη νύφη ν’ αγαπάς 
να μην την εμαλώνεις, 
σαν το σγουρό βασιλικό 
να την εκαμαρώνεις.
Συνεχίζουν με κάποια εύθυμα τραγούδια κι ύστερα βγαίνουν στη μικρή πλατεία για χορό. Πρώτος θα σύρει το χορό ο πατέρας της νύφης. Οι γυναίκες χορεύουν σε τριάδες σχηματίζοντας μια μικρή κυκλική φάλαγγα ανά τρεις. 
Πριν «καθίσει» ο ήλιος, οι νεόνυμφοι πρέπει να μπουν στο σπίτι «για να μη τους δει το άστρο». Δεν γνωρίζω τι επίδραση μπορεί να ’χει το άστρο στο μέλλον του ζεύγους. Ίσως για ν’ αποκτήσει τη συνήθεια (κάνοντας την καλή αρχή από την πρώτη μέρα) να μπαίνουν νωρίς τα βράδια στο σπίτι. 
Σήμερα, πολλά απ’ όσα αναφέρθηκαν ως τώρα, έχουν αλλάξει.

Μαρτυρία του Αλεξ. Ν. Κoμιανoύ